بررسی انعطاف‌پذیری ابزارهای مالی اسلامی جهت تأمین مالی بودجه دولت
احمدیان، اعظم و سراج، سودابه (1390). «نظام بودجهریزی و بهبود محیط کسبوکار: آسیبشناسی سازوکارهای ایجاد تعهدات مالی در بخش عمومی». فصلنامۀ تازه‌های اقتصاد، شماره 132، تابستان،54-58.
بنی‌هاشمی خمینی، سیدمحمدحسن (1387). «توضیح‌المسائل مراجع عظام»، جلد 2. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
بیدآباد، بیژن و محمود، الهیاری‌فرد (1389). «اوراق قرضه غیرربوی (ریالی وارزی) و ابزارهای پولی بانکداری مرکزی بدون ربا». گزارش پژوهشی.
پژوهشکدۀ پولی و بانکی (1385). «صکوک». تهران: پژوهشکده پولی و بانکی.
پهلوان، حمید و رضوی، سید روح ا. (1386). «اوراق صکوک: تعریف، انواع و ساختار». مدیریت پژوهشی توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار. گزارش پژوهشی.
جعفری‌صمیمی، احمد؛ علیزاده، محمد و عزیزی، خسرو (1385). «بررسی رابطه بلندمدت کسری بودجه و عملکرد اقتصاد کلان در ایران: یک تحلیل نظری و تجربی». فصلنامۀ پژوهش‌های اقتصادی، دوره 6، شماره 4، 25-46.
حبیبیان، مجید (1384). «درآمدی بر اوراق منفعت و مبانی شرعی آن». مجموعه مقالات چهارمین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
دورنبوش، رودریگر و فیشر، استنلی (1371). «اقتصاد کلان». ترجمه دادگر، یدا. و منجذب، محمد رضا. تهران: انتشارات سروش.
صالح آبادی، علی (1384). «بررسی اوراق قرضه اسلامی در مالزی از دیدگاه فقه امامیه». فصلنامۀ پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع)، شماره 25، بهار، 113-95.
صالح آبادی، علی (1385). «بازارهای مالی اسلامی». تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
فراهانی‌فرد، سعید (1381). «سیاست‌های اقتصادی در اسلام». تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
فرجی، یوسف (1371). «پول، ارز و بانکداری». تهران: شرکت چاپ و نشر بازرگانی.
------- (1388). «صکوک سلف؛ ابزاری مناسب برای تأمین مالی و پوشش ریسک». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره 33، بهار، 7-32.
کمیجانی، اکبر و نظرپور، محمدنقی (1386). «تأمین مالی طرح های اقتصادی از طریق اوراق استصناع». مجموعه مقالات کنفرانس بین‌المللی تأمین مالی اسلامی، تهران: مرکز مطالعات دانشگاه صنعتی شریف.
مجتهد، احمد و حسن‌زاده، علی (1384). «پول و بانکداری و نهادهای مالی». تهران: پژوهشکده پولی و بانکی.
معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور (1391). «گزارش وضعیت طرح‌های عمرانی ملی جدید در سال 1391». دفتر امور نظارت بودجه سرمایه‌ای، معاونت نظارت راهبردی.
مقدسی، محمدرضا (1373). «سیاست‌های پولی: انتخاب ابزاری به‌عنوان جایگزین». تهران: معاونت امور اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی.
موسویان، سیدعباس (1386). «صکوک مزارعه و مساقات؛ ابزاری مناسب برای توسعه بخش کشاورزی ایران». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره 26، تابستان، 71-95.
------- (1386). «ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)». تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
------- (1388). «صکوک مرابحه، ابزار مالی مناسب برای بازار پول و سرمایه اسلامی». دوفصلنامۀ جستارهای اقتصادی، شماره 11، بهار و تابستان،9-31.
موسویان، سیدعباس و فراهانی‌فرد، سعید. (1385). «اوراق بهادار اجاره (صکوک اجاره)». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره 24، زمستان، 71-93.
موسویان، سیدعباس؛ کاوند، مجتبی و اسمعیلی‌گیوی، حمیدرضا (1387). «اوراق بهادار (صکوک) جعاله؛ ابزاری برای توسعه صنعت گردشگری». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره 3، زمستان، 141-169.
موسویان، سیدعباس؛ نظرپور، محمدنقی و خزائی، ایوب (1390). «امکان‌سنجی فقهی انتشار اسناد خزانه اسلامی در بازارهای مالی اسلامی». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره 40، زمستان، 87-116.
نظرپور، محمدنقی (1384). «اوراق بهادار استصناع (سفارش ساخت) ابزاری برای سیاست پولی». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره 20، زمستان، 81-110.
نظرپور، محمدنقی و خزائی، ایوب (1389). «پوشش ریسک صکوک استصناع دربازاربورس اوراق بهادار». سیاست‌های اقتصادی نامه مفید، شماره ۸۱، زمستان،3-26.
------ (1391 الف). «طراحی و بررسی انواع صکوک استصناع قابل انتشار در بورس اوراق بهادار». پژوهش‌های اقتصادی ایران، شماره 52، پاییز، 183-201.
------ (1391 ب). «بررسی عملیات بازارهای ثانویه اوراق بهادار اسلامی (صکوک)». مجموعه مقالات همایش چالش‌های بازارهای مالی ایران و دیدگاه اقتصاد اسلامی، پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس.
هال، جان (1384). «مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک». ترجمه سیاح، سجاد و صالح آبادی، علی. شرکت کارگزاری مفید. گزارش پژوهشی.
Ayub, M. (2007). “Securitization, Sukuk and Fund Management Potential to be Realized by Islamic Financial Institutions”. Kualalampure: The Book of International Islamic Finance Conference.
Barro, R. J. (1990). “Government Spending in a Simple Model of Endogenous Growth”. Journal of Political Economy, 98(5), 103-125.
Chapra, M. U. (1992). “Islam and the International Debt Problem. The Journal of Islamic Studies”, 3(2), 214-232.
Chatterjee, S. & Turnovsky, S. J. (2007). “Financing Public Investment through Foreign Aid: Consequences for Economic Growth and Welfare”. Review of International Economics, 13(1), 20-44.
Christie, T. A. L. & Rioja, F. K. (2012). “Debt and Taxes: Financing Productive Government Expenditures”. E-File is available at:http://www2. gsu.
Easterly, W., Irwin, T. & Serven, L. (2007). “Waking up the Down Escalator: Public Investment and Fiscal Stability”. Policy Research Working Paper Series, No. 4158, Washington, DC: World Bank.
Espinosa-Vega, M. A. & Yip, C. K. (1999). “Fiscal and Monetary Policy Interactions in an Endogenous Growth Model with Financial Intermediaries”. International Economic Review, 40(3), 595-615.
Futagami, K. Iwaisako, T. & Ohdoi, R. (2008). “Debt Policy Rule, Productive Government Spending and Multiple Growth Paths”. Macroeconomic Dynamics, 12(4), 445-462.
Ghali, K. H. (2003). “Government Spending, Budget Financing and Economic Growth: The Tunisian Experience”. Journal of Developing Areas, 36(2), 19-37.
Greiner, A. & Semmler, W. (2000). “Endogenous Growth, Government Debt and Budgetary Regimes”. Journal of Macroeconomics, Vol. 22, 363-384.
Hung, F. S. (2005). “Optimal Composition of Government public Capital Financing”. Journal of Macroeconomics, Vol. 27, 704-723.
King, R. G. & Rebelo, S. (1990). “Public Policy and Economic Growth: Developing Neoclassical Implications”. Journal of Political Economy, 98(5), 126-150.
Miller, S. M. & Russek, F. S. (1997). “Fiscal Structures and Economic Growth: International Evidence”. Journal of Economic Inquiry, 35(3), 45-58.
Palovos, T. & Yip, C. K. (1995). “Government Expenditure Financing in an Endogenous Growth Model: A Comparison”. journal of Money, Credit and Banking, No. 27, 1159-1178.
Seddiqui, R. & Malik, A. (2001). “Debt and Economic Growth in South Asia”. The Pakistam Development Review, 40(4), 677-688.
Turnovsky, S. J. (1996). “Optimal Tax, Debt and Expenditure Policies in a Growing Economy”. Journal of Public Economics, Vol. 60, 21-44.
بررسی انعطاف‌پذیری ابزارهای مالی اسلامی جهت تأمین مالی بودجه دولت
احمدیان، اعظم و سراج، سودابه (1390). «نظام بودجهریزی و بهبود محیط کسبوکار: آسیبشناسی سازوکارهای ایجاد تعهدات مالی در بخش عمومی». فصلنامۀ تازه‌های اقتصاد، شماره 132، تابستان،54-58.
بنی‌هاشمی خمینی، سیدمحمدحسن (1387). «توضیح‌المسائل مراجع عظام»، جلد 2. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
بیدآباد، بیژن و محمود، الهیاری‌فرد (1389). «اوراق قرضه غیرربوی (ریالی وارزی) و ابزارهای پولی بانکداری مرکزی بدون ربا». گزارش پژوهشی.
پژوهشکدۀ پولی و بانکی (1385). «صکوک». تهران: پژوهشکده پولی و بانکی.
پهلوان، حمید و رضوی، سید روح ا. (1386). «اوراق صکوک: تعریف، انواع و ساختار». مدیریت پژوهشی توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار. گزارش پژوهشی.
جعفری‌صمیمی، احمد؛ علیزاده، محمد و عزیزی، خسرو (1385). «بررسی رابطه بلندمدت کسری بودجه و عملکرد اقتصاد کلان در ایران: یک تحلیل نظری و تجربی». فصلنامۀ پژوهش‌های اقتصادی، دوره 6، شماره 4، 25-46.
حبیبیان، مجید (1384). «درآمدی بر اوراق منفعت و مبانی شرعی آن». مجموعه مقالات چهارمین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
دورنبوش، رودریگر و فیشر، استنلی (1371). «اقتصاد کلان». ترجمه دادگر، یدا. و منجذب، محمد رضا. تهران: انتشارات سروش.
صالح آبادی، علی (1384). «بررسی اوراق قرضه اسلامی در مالزی از دیدگاه فقه امامیه». فصلنامۀ پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع)، شماره 25، بهار، 113-95.
صالح آبادی، علی (1385). «بازارهای مالی اسلامی». تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
فراهانی‌فرد، سعید (1381). «سیاست‌های اقتصادی در اسلام». تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
فرجی، یوسف (1371). «پول، ارز و بانکداری». تهران: شرکت چاپ و نشر بازرگانی.
------- (1388). «صکوک سلف؛ ابزاری مناسب برای تأمین مالی و پوشش ریسک». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره 33، بهار، 7-32.
کمیجانی، اکبر و نظرپور، محمدنقی (1386). «تأمین مالی طرح های اقتصادی از طریق اوراق استصناع». مجموعه مقالات کنفرانس بین‌المللی تأمین مالی اسلامی، تهران: مرکز مطالعات دانشگاه صنعتی شریف.
مجتهد، احمد و حسن‌زاده، علی (1384). «پول و بانکداری و نهادهای مالی». تهران: پژوهشکده پولی و بانکی.
معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور (1391). «گزارش وضعیت طرح‌های عمرانی ملی جدید در سال 1391». دفتر امور نظارت بودجه سرمایه‌ای، معاونت نظارت راهبردی.
مقدسی، محمدرضا (1373). «سیاست‌های پولی: انتخاب ابزاری به‌عنوان جایگزین». تهران: معاونت امور اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی.
موسویان، سیدعباس (1386). «صکوک مزارعه و مساقات؛ ابزاری مناسب برای توسعه بخش کشاورزی ایران». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره 26، تابستان، 71-95.
------- (1386). «ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)». تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
------- (1388). «صکوک مرابحه، ابزار مالی مناسب برای بازار پول و سرمایه اسلامی». دوفصلنامۀ جستارهای اقتصادی، شماره 11، بهار و تابستان،9-31.
موسویان، سیدعباس و فراهانی‌فرد، سعید. (1385). «اوراق بهادار اجاره (صکوک اجاره)». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره 24، زمستان، 71-93.
موسویان، سیدعباس؛ کاوند، مجتبی و اسمعیلی‌گیوی، حمیدرضا (1387). «اوراق بهادار (صکوک) جعاله؛ ابزاری برای توسعه صنعت گردشگری». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره 3، زمستان، 141-169.
موسویان، سیدعباس؛ نظرپور، محمدنقی و خزائی، ایوب (1390). «امکان‌سنجی فقهی انتشار اسناد خزانه اسلامی در بازارهای مالی اسلامی». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره 40، زمستان، 87-116.
نظرپور، محمدنقی (1384). «اوراق بهادار استصناع (سفارش ساخت) ابزاری برای سیاست پولی». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره 20، زمستان، 81-110.
نظرپور، محمدنقی و خزائی، ایوب (1389). «پوشش ریسک صکوک استصناع دربازاربورس اوراق بهادار». سیاست‌های اقتصادی نامه مفید، شماره ۸۱، زمستان،3-26.
------ (1391 الف). «طراحی و بررسی انواع صکوک استصناع قابل انتشار در بورس اوراق بهادار». پژوهش‌های اقتصادی ایران، شماره 52، پاییز، 183-201.
------ (1391 ب). «بررسی عملیات بازارهای ثانویه اوراق بهادار اسلامی (صکوک)». مجموعه مقالات همایش چالش‌های بازارهای مالی ایران و دیدگاه اقتصاد اسلامی، پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس.
هال، جان (1384). «مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک». ترجمه سیاح، سجاد و صالح آبادی، علی. شرکت کارگزاری مفید. گزارش پژوهشی.
Ayub, M. (2007). “Securitization, Sukuk and Fund Management Potential to be Realized by Islamic Financial Institutions”. Kualalampure: The Book of International Islamic Finance Conference.
Barro, R. J. (1990). “Government Spending in a Simple Model of Endogenous Growth”. Journal of Political Economy, 98(5), 103-125.
Chapra, M. U. (1992). “Islam and the International Debt Problem. The Journal of Islamic Studies”, 3(2), 214-232.
Chatterjee, S. & Turnovsky, S. J. (2007). “Financing Public Investment through Foreign Aid: Consequences for Economic Growth and Welfare”. Review of International Economics, 13(1), 20-44.
Christie, T. A. L. & Rioja, F. K. (2012). “Debt and Taxes: Financing Productive Government Expenditures”. E-File is available at:http://www2. gsu.
Easterly, W., Irwin, T. & Serven, L. (2007). “Waking up the Down Escalator: Public Investment and Fiscal Stability”. Policy Research Working Paper Series, No. 4158, Washington, DC: World Bank.
Espinosa-Vega, M. A. & Yip, C. K. (1999). “Fiscal and Monetary Policy Interactions in an Endogenous Growth Model with Financial Intermediaries”. International Economic Review, 40(3), 595-615.
Futagami, K. Iwaisako, T. & Ohdoi, R. (2008). “Debt Policy Rule, Productive Government Spending and Multiple Growth Paths”. Macroeconomic Dynamics, 12(4), 445-462.
Ghali, K. H. (2003). “Government Spending, Budget Financing and Economic Growth: The Tunisian Experience”. Journal of Developing Areas, 36(2), 19-37.
Greiner, A. & Semmler, W. (2000). “Endogenous Growth, Government Debt and Budgetary Regimes”. Journal of Macroeconomics, Vol. 22, 363-384.
Hung, F. S. (2005). “Optimal Composition of Government public Capital Financing”. Journal of Macroeconomics, Vol. 27, 704-723.
King, R. G. & Rebelo, S. (1990). “Public Policy and Economic Growth: Developing Neoclassical Implications”. Journal of Political Economy, 98(5), 126-150.
Miller, S. M. & Russek, F. S. (1997). “Fiscal Structures and Economic Growth: International Evidence”. Journal of Economic Inquiry, 35(3), 45-58.
Palovos, T. & Yip, C. K. (1995). “Government Expenditure Financing in an Endogenous Growth Model: A Comparison”. journal of Money, Credit and Banking, No. 27, 1159-1178.
Seddiqui, R. & Malik, A. (2001). “Debt and Economic Growth in South Asia”. The Pakistam Development Review, 40(4), 677-688.
Turnovsky, S. J. (1996). “Optimal Tax, Debt and Expenditure Policies in a Growing Economy”. Journal of Public Economics, Vol. 60, 21-44.
«صكوك اجاره» جذاب‌ترين ابزار مالی اسلامی است
گروه اقتصاد: صكوك اجاره به عنوان يكی از ابزارهای مالی كه توسط كارشناسان بازار مالی اسلامی طراحی شده، علاوه بر فراهم كردن تامين مالی بنگاه‌های توليدی و خدماتی به واسطه ويژگی‌های متمايزی كه دارد، از جذابيت خاصی در بين متقاضيان و ناشران اين اوراق در بازار مالی اسلامی برخوردار است.
اوراق قرضه از جمله مهم‌ترين ابزارهای مالی مورد استفاده شركت‌ها هستند كه با هدف تامين مالی طراحی و منتشر می‌شوند. استفاده از اين ابزار در نظام مالی متعارف بسيار متداول است، در حالی كه استفاده از آن در نظام مالی اسلامی ربوی بوده و مردود شمرده می‌شود. بنابراين در كشورهايی كه جمعيت مسلمان زيادی دارند، استفاده از ابزارهای مالی مرسوم مانند اوراق قرضه كارايی و مقبوليتی ندارد. از اين رو دولت‌ها و شركت‌های ابزارهای مالی اسلامی (صکوک) اسلامی كه به دنبال تامين مالی و مديريت بدهی خود هستند، نيازمند يافتن جايگزين‌هايی مطابق با اصول اسلامی هستند.
در سال‌های اخير استفاده از ابزارهای مالی كه به صكوك شهرت يافته‌اند، بسيار چشم‌گير بوده و شركت‌ها به وسيله اين نوآوری توانسته‌اند تا حدودی خلاء حاصل از كمبود ابزارهای مالی را پر كنند. انتشار اوراق مشاركت به عنوان اولين ابزار مالی اسلامی را می‌توان گامی مهم در راستای توسعه نظام مالی اسلامی قلمداد كرد.
باتصويب قانون بازار اوراق بهادار در سال 1384 زمينه لازم برای طراحی و انتشار انواع مختلف انواع ابزارهای مالی اسلامی در كشور شكل گرفت و اوراق اجاراه به عنوان جديد‌ترين ابزار پس از اوراق مشاركت به بازار سرمايه معرفی شد و پس از رفع موانع مالياتی در سال 88 عملا در معاملات بازار بورس مورد عرضه و تقاضا واقع شد.
اوراق اجاره به عنوان يكی از ابزارهای مالی كه توسط كارشناسان بازار مالی ابزارهای مالی اسلامی (صکوک) اسلامی طراحی شده، علاوه بر فراهم كردن تامين مالی بنگاه‌های توليدی و خدماتی قابليت خريد و فروش در بازار ثانويه را نيز دارا است. در ميان اوراق منتشر شده در بازارهای مالی اسلامی اوراق اجاره به واسطه ويژگی‌های متمايزی كه دارد از جذابيت خاصی در بين متقاضيان و ناشران اين اوراق در بازار مالی اسلامی برخوردار است.
ميزان اين جذابيت به حدی است كه طی سال‌های 1996 تا 2010 بيش از 30 درصد كل صكوك منتشر شده در بازارهای مالی اسلامی مربوط به اوراق اجاره بوده است. مالزی به عنوان يكی از كشورهای پيشرو در عرصه بازارهای مالی اسلامی از پيشگامان عرصه انتشار اوراق اجاره بوده و جمهوری اسلامی ايران نيز طی سه سال گذشته تلاش قابل توجهی در اين عرصه داشته است.
در رابطه با ماهيت اوراق اجاره می‌توان گفت: اوراق اجاره اوراقی هستند كه دارنده آن به صورت مشاع، مالك بخشی از دارايی است كه منافع آن براساس قرارداد اجاره به بانی يا همان «شخصيت حقوقی» كه نيازمند تامين سرمايه است، واگذار می‌شود. در اوراق اجاره حق استفاده از منافع يك دارايی يا مجموعه‌ای از دارايی‌ها، در قبال دريافت اجاره‌بها از مالك به شخص ديگری (بانی) منتقل می‌شود. مدت قرارداد اجاره مشخص و می‌توان اجاره‌بها را در ابتدای دوره يا انتهای دوره، با سررسيد‌های ماهانه، فصلی يا سالانه پرداخت كرد. از آنجا كه اين اوراق بيانگر مالكيت مشاع است می‌توان آن را در بازار ثانويه ( بازار بورس) و به قيميت كه توسط عامل بازار تعيين می‌شود، معامله كرد.
اوراق اجاره را می‌توان در يك دسته‌بندی كلی با توجه به هدف انتشار قرارداد كه شامل اوراق اجاره تامين دارايی، اوراق اجاراه تامين نقدينگی و اوراق اجاره رهنی تقسيم نمود.
اوراق اجاره تامين دارايی، اوراقی هستند كه در آن نهاد واسط كه موسساتی هستند كه به منظور تامين سرمايه جهت رفع نياز بانی به انتشار اوراق اجاره اقدام می‌كنند، يك دارايی يا مجموعه‌ای از دارايی‌ها را از طرف سرمايه‌گذاران، از فروشنده‌ای خريداری نموده و به بانی اجازه می‌دهد. از آنجا كه ااين مدل از اوراق اجاره جهت به دست آوردن يك دارايی خاص برای بانی توسط واسط منتشر می‌شود، لذا به اوراقی كه طی چنين فرايندی منتشر می‌شوند، اوراق اجاره تامين دارايی می‌گويند.
اوراق اجاره تامين نقدينگی دومين مدل اوراق اجاره بر حسب هدف هستند. در اين نوع از اوراق اجاره، واسط با واگذاری اوراق به مردم و جمع آوری وجوه، به وكالت از طرف آنها يك دارايی را از بانی خريداری كرده و سپس به همان بانی اجاره می‌هد. به عبارت ديگر اين نوع از اوراق مبتنی بر فروش و راجاره مجدد هستند. در اين حالت بانی با استفاده از اوراق اجاره، اقدام به تامين نقدينگی مورد نياز خود می‌كند.
به عبارت بهتر می‌توان گفت بانی توانسته با وثيقه قراردادن دارايی خود، مبلغی را جهت رفع نيازهای نقدينگی كسب نمايد. از اين رو اين اوراق به اوراق تامين نقدينگی مشهور شده است زيرا شركتی كه نيازمند نقدينگی است بخشی از دارايی خود می‌فروشد و آن را به صورت اجاره به شرط تمليك ابزارهای مالی اسلامی (صکوک) مجددا به دست می‌آورد.
اوراق رهنی به عنوان سومين دسته از اوراق اجاره بيشتر مورد استفاده بانك‌ها، موسسات و ليزينگ‌ها هستند. در اين نوع از اوراق بانی (بانك) تسهيلاتی كه قبلا در قالب عقد اجاره به شرط تمليك پرداخت كرده است را به شخص ثالثی (واسط) می‌فروشد. بنابراين ابتدا واسط، اوراق اجاره را منتشر می‌كند و سپس دارايی‌هايی كه بانك در قالب عقد اجاره به شرط تمليك در طول زمان به افراد مختلفی داده است را از وی خريداری می‌نمايد. با فروش اين دارايی‌ها رابطه واسط و بانی قطع و واسط از طرف سرمايه‌گذاران مالك دارايی‌هايی می‌شود كه بانك آنها را قبلا به صورت اجاره به شرط تمليك به گيرندگان تسهيلات واگذار نموده‌است.
کاربرد انواع صکوک در تامین مالی طرح‌ها
با توجه به محدوديتهاي شرعي اسلام در خصوص بهره ثابت، در کشورهای اسلامي، استفاده از ابزارهای مالی متعارف در غرب مانند اوراق قرضه، محدود شده است. بر این اساس دولت‌ها و شرکتهای اسلامی بدنبال تأمین مالی و مدیریت بدهی خود از طريق ابزاري منطبق با شرع اسلام بودند و ابتدا "صكوك" را طراحي نمودند.
صکوک ابزار نوینی است که در کشورهای اسلامی به جای اوراق قرضه به کار گرفته می‌شود. در حالت کلی می‌توان صکوک را اوراق بهادار مبتنی بر دارایی، با درآمد ثابت یا متغیر، قابل معامله در بازار ثانویه و مبتنی بر اصول شریعت دانست.
مقاله حاضر به تشريح انواع صكوك و كاربرد هريك از آنها در تامين مالي بخشي از سرمايه گذاريهاي توليدي، كشاورزي و . و نيز ديگر كاربردهاي صكوكو در بازار سرمايه مي پردازد.
انواع ابزارهای نوین مالی اسلامي(صکوک) شامل چیست؟
صکوک یا همان اوراق بهادار اسلامی را می‌توان از ابعاد مختلفی دسته بندی کرد. یکی از ابعاد را می‌توان سود آوری اوراق دانست. از این بعد صکوک مشتمل بر 2 نوع کلی انتفاعي و غيرانتفاعي تقسيم مي شود. تقسيم بندي صكوك و زير مجموعه هاي آن در نمودار زير آمده است و در ادامه تشريح مي شود.
ابزارهای مالی غیر انتفاعی:
- اوراق قرض الحسنه:بر اساس قرارداد قرض بدون بهره منتشر می‌شود، ناشر اوراق به میزان ارزش اسمی آنها از دارندگان اوراق استقراض می‌کند و به همان مقدار بدهکار است و باید در سررسید معین یا عندالمطالبه به آنها پرداخت نماید.
- اوراق وقفی:اوراق بهادار با نام که به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین منتشر می‌شود و به افرادی که قصد مشارکت در طرح‌های عام المنفعه را دارند، واگذار می ابزارهای مالی اسلامی (صکوک) گردد.
ابزارهای مالی انتفاعی:
: هدف آن بیعی است که فروشنده بهای تمام شده¬ کالا را به اطلاع مشتری می¬رساند و پس از آن مبلغ یا درصد اضافه‌تری را به عنوان سود تقاضا می‌کند. این اوراق بازدهی ثابت دارند و قابل فروش در بازار ثانویه هستند. انواع اوراق مرابحه شامل: اوراق مرابحه تأمین مالی، اوراق مرابحه تأمین نقدینگی و اوراق مرابحه تشکیل سرمایه شرکتهای تجاری است.
ساختار انتشار اوراق صکوک مرابحه به شرح ذیل می باشد:
- اوراق اجاره:یکی از رایج ترین انواع صکوک، صکوک اجاره است. موارد کاربرد صکوک اجاره در تامین مالی پروژه های توسعه ای و خرید دارایی های فیزیکی نظیر ساختمان، ماشین آلات و تجهیزات می باشد. در این نوع اوراق، سرمایه گذار می‌تواند در مقاطع زمانی معین، سود حاصل از سرمایه‌گذاری خود را دریافت کند. اوراق اجاره بر اساس عقد اجاره منتشر می شود بصورت با نام و قابل نقل و انتقال که بیانگر مالکیت واحدهای سرمایه گذاری با ارزش برابر از دارایی های با دوام فیزیکی است. اوراق اجاره مبتنی بر سود معین و ثابت است بدین صورت که اجاره بها را می توان در ابتدای هر دوره، انتهای دوره و یا سررسیدهای ماهانه، فصلی و سالانه پرداخت کرد. این اوراق را می توان در بازار ثانویه و به قیمتی که توسط عوامل بازار تعیین می شود معامله نمود. انواع اوراق اجاره شامل اوراق اجاره تامین دارایی، اوراق اجاره تامین نقدینگی و اوراق اجاره جهت تشکیل شرکتهای لیزینگ است.
ساختار انتشار اوراق صکوک اجاره به ابزارهای مالی اسلامی (صکوک) شرح ذیل می باشد:
- اوراق استصناع:اسناد و گواهی‌های دارای ارزش یکسان که برای تجمیع وجوه لازم جهت ساخت کالایی استفاده می‌شود که تحت تملک دارنده صکوک است.
ساختار انتشار اوراق صکوک استصناع به شرح ذیل می باشد:
اوراق سلف: از اقسام بیع بوده و عکس نسیه است که جهت تامین مالی تولید یا ارائه کالای معین منتشر می شود. در این نوع اوراق، کالای مورد نظر توسط سرمایه گذار پیش خرید می شود.
- اوراق منفعت: اسناد مالی بهادار که بیانگر مالکیت دارنده آن بر مقدار معین خدمات یا منافع آینده از یک دارایی با دوام است.
- اوراق جعاله: اوراق مالکیت مشاع خدمتی است که بر اساس قرارداد جعاله، انجام و تحویل آن تعهد شده است. بعد از پایان خدمت (موضوع جعاله) صاحبان اوراق، مالک مشاع نتیجه خدمت خواهند بود. نتیجه خدمت ممکن است امتیاز مالی یا دارایی فیزیکی باشد.
- اوراق مشارکت: سندی است که گویای مالکیت دارنده آن نسبت به بخشی از یک دارایی حقیقی است و تا سررسید اوراق هر نوع تغییر قیمت دارایی متوجه صاحب اوراق مشارکت است.
- اوراق مضاربه:در این نوع اوراق ناشر با واگذاری اوراق، وجوه متقاضیان را جمع‌آوری کرده و بعنوان مضاربه در اختیار بانی قرار می دهد و بانی هم در فعالیت اقتصادی سودآور بکار می‌گیرد. در پایان هر دوره مالی سود حاصله بر اساس نسبتهایی که روی اوراق درج گردیده است، میان ناشر و صاحبان اوراق تقسیم می‌شود.
ساختار انتشار اوراق صکوک مضاربه به شرح ذیل می باشد:
اوراق مزارعه: بر اساس قرارداد مزارعه طراحی شده است بدین صورت که ناشر با واگذاری این اوراق، وجوه متقاضیان را جمع‌آوری کرده و با آن اراضی قابل زراعت خریداری می‌کند. سپس این اراضی را طی قرارداد مزارعه از طرف دارندگان اوراق به کشاورزان واگذار می‌کند تا روی این اراضی زراعت کنند و در پایان سال زراعی، محصول را با هم تقسیم کنند.
اوراق مساقات: ناشر با واگذاری این نوع از اوراق بهادار، وجوه متقاضیان را جمع‌آوری کرده و با آن باغات قابل بهره برداری را خریداری کرده و سپس با وکالت از طرف دارندگان اوراق طی قرارداد مساقات به باغبانان واگذار می کند تا به آنها رسیدگی کنند و در پایان، محصول بدست آمده را با هم تقسیم کنند. در این نوع صکوک، دارنده اوراق نقش مالک، ناشر نقش وکیل و باغبان نقش عامل و اوراق مساقات سند مالکیت مشاع دارندگان است.
اوراق مشتقه: قراردادهای بین دو یا چند نفر که پرداختهای آن بر اساس موقعیت سنجی تعیین می‌شود. اوراق مشتقه ابزاری جهت کاهش یا انتقال ریسک بشمار می آیند. قراردادهای ذیل برخی از رایج ترین اوراق مشتقه هستند:
قرارداد سلف: قراردادی که در آن عرضه‌کننده بخشی از دارایی پایه را به ازای بهای نقد و مطابق قرارداد سلف به فروش می‌رساند تا در دوره تحویل به خریدار تسلیم کند. خریدار می‌تواند معادل دارایی پایه خریداری شده را در یک قرارداد سلف موازی استاندارد به فروش رساند که به این قرارداد نیز به اختصار سلف می‌گویند.
قراردادهای آینده (آتی): به واسطه این نوع قرارداد، فروشنده تعهد می‌کند در زمان مشخصی (سررسید)، مقدار معینی از یک کالای مشخص را به قیمتی که در لحظه حال تعیین می‌کنند، به خریدار بفروشد. خریدار نیز طبق این قرارداد تعهد می‌کند کالای مذکور را با همان مشخصات (مقدار و زمان)، خریداری کند.
قراردادهای معاوضه: قرارداد معاوضه یا سوآپ که طی آن توافقی بین دو شرکت برای معاوضه جریان نقدی در آینده (با دو نوع پرداخت متفاوت از بدهی یا دارایی) صورت می‌گیرد. این قرارداد تاریخ پرداخت و چگونگی محاسبه جریانات نقدی را که باید پرداخت شود مشخص می‌کند.
قراردادهای اختیار معامله: اختیار معامله قراردادی دوطرفه بین خریدار و فروشنده است که براساس آن خریدار قرارداد حق (نه الزام و تعهد) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد. در واقع در این قرارداد دو طرف توافق می‌کنند که در آینده معامله‌ای انجام دهند که در این معامله خریدار اختیار معامله، در ازای پرداخت مبلغ معینی، حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمانی مشخصی با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده است، به دست می‌آورد. از طرف دیگر، فروشنده قرارداد اختیار معامله، در مقابل اعطای این حق به خریدار با دریافت مبلغ معینی هنگام عقد قرارداد، براساس مفاد قرارداد، آماده فروش دارایی مذکور می باشد.
صکوک وکالت، ابزار مالی نوین در تأمین مالی مسکن
بخش مسکن به‌عنوان موتور محرک اقتصاد به‌شمار می‌رود و بیش از 120 صنعت به‌طور مستقیم و غیرمستقیم با آن در ارتباط است. بنابراین، عدم سیاست‌گذاری صحیح در تأمین مالی بخش مسکن و درنظرنگرفتن توازن و تناسب در شیوه تأمین مالی در این بخش می‌تواند باعث بروز بحران مالی و به‌دنبال آن بحران اقتصادی و اجتماعی شود. به‌همین‌دلیل، تأمین مالی بخش مسکن، همواره و مخصوصاً در شرایط موجود اقتصادی و تنگناهای اعتباری داخلی و بین‌المللی، یکی از دغدغه‌های اصلی نهادهای سیاست‌گذار و اجرایی کشور و شرکتهای مسکن‌ساز بوده است. در کشور ما به‌دلیل توسعه‌نیافتگی بازار سرمایه و و ازطرفی تعامل نه‌چندان مناسب بخش‌های مختلف اقتصادی با یکدیگر، بازارهای مالی مسکن هنوز بسیار ضعیف و سنتی بوده و غالباً توسط بانک‌های دولتی و آن‌هم اختصاصاً توسط بانک مسکن، تأمین مالی و تجهیز می‌شود. این پژوهش با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و براساس روش تحلیلی - توصیفی، به‌دنبال تبیین این است که ازنظر فقهی، اقتصادی، مالی و ریسک، امکان طراحی و انتشار اوراق وکالت به‌عنوان یک ابزار نوین مالی اسلامی در بازار سرمایه ایران وجو دارد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد اوراق وکالت طبق مهم‌ترین معیارهای اقتصاد خرد شامل تطابق با اهداف و انگیزه‌های مشتریان، تناسب با روحیات و سلایق سرمایه‌گذران، میزان نقدشوندگی اوراق و درجه کارایی؛ همچنین ازجهت مهم‌ترین معیارهای اقتصاد کلان شامل اثرگذاری بر رشد و توسعه اقتصادی، عدالت توزیعی و قابلیت برای اجرای سیاست‌های پولی و مالی، می‌تواند به‌عنوان ابزار مالی مناسب در بازار سرمایه کشور، جهت تأمین مالی بخش مسکن به‌کار گرفته شود.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Sukook Vekala, a New Financial Instrument in Housing Financing
نویسندگان [English]
- Hussein Shirmardi abbas abad 1
- Mohammad Fatanat Fard 2
1 Corresponding author: PhD candidate of financial management, Imam Sadegh (AS) University, Tehran, Iran
The housing sector is the driving force of economy, where more than 120 industries are directly and indirectly involved. Hence, lack of proper policymaking in the financing of the housing sector, and lack of balance in supporting this sector can lead to a financial crisis, and consequently, to an economic and social crisis. For this reason, financing of the housing sector has always been a main concern of the country's political and administrative institutions and housing companies, especially in the current economic conditions and internal and international credit crunch. Due to the underdevelopment of the capital market in Iran, and the inconvenient interaction between different economic institutions, financial support of housing markets are still traditional and very feeble, generally financed and equipped by state-owned banks, especially by Bank Maskan. Using library analytical-descriptive methods, this study is intended to explain that, in terms of jurisprudence, economics, finance and risks, it is possible to design and publish Vekalat bonds as a new Islamic financial instrument in the Iranian capital market. The results demonstrated that, according to the most important criteria of microeconomics, Vekalat bonds include acquiescence with customer objectives and motives, relevance to the attitudes and tastes of investors, liquidity and efficiency. Furthermore, in terms of the most important macroeconomic criteria, including impact on economic growth and development, distributive justice and the ability to make monetary and financial policies, it can be used as an appropriate financial instrument in the country's capital market to finance the housing sector.
کلیدواژه‌ها [English]
- housing financing
- Islamic financial instruments
- Sukook (Islamic bonds)
- Sukook Vekalat
مراجع
بنی‌هاشمی خمینی، سیدمحمدحسن (1378)، توضیح المسائل مراجع عظام، ج 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به مدرسین حوزة علمیة قم.
زهتابیان، مصطفی (1388)، طراحی صکوک مضاربه برای شر کت‌های بازرگانی، تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق(ع).
سازمان بورس و اوراق بهادار، دستورالعمل فعالیت نهادهای واسط، مصوب 11/5/1389 شورای عالی بورس و اوراق بهادار
سروش، ابوذر و کاوند، مجتبی (1390)، راهکارهای پوشش ریسک اوراق رهنی، دوفصلنامه جستارهای اقتصادی، ش 16: 145 ـ 117.
شیرمردی، حسین (1390)، شناسایی،معرفی، طبقه‌بندی و مدیریت ریسک‌های صکوک مضاربه باتأکیدبر فقه امامیه، تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق(ع).
عربی، سیدهادی و معارفی، محسن (1389)، بررسی مسائل گذار به ابزار غیرمستقیم پولی در کشورهای اسلامی (بررسی فقهی ـ اقتصادی)، دوفصلنامه جستارهای اقتصادی، ش 13: 101 ـ 73.
فدایی واحد، میثم و صفایی، محمد (1390)، صکوک وکالت، ابزاری برای تأمین مالی با رویکرد کاهش ریسک، چهارمین کنفرانس بین‌المللی توسعه نظام تأمین مالی در ایران، مرکز مطالعات تکنولوژی دانشگاه صنعتی شریف.
موسویان، سیدعباس و حدادی، جواد (1392)، تأمین مالی پروژه‌محور به‌وسیله صکوک استصناع در بخش مسکن، فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال سیزدهم، ش 50: 100 ـ 79.
موسویان، سیدعباس و همکاران (1391)، اوراق بهادار (صکوک) وکالت؛ ابزاری مناسب برای تأمین مالی صنعت پتروشیمی، اقتصاد اسلامی، ش 47: 103 ـ 130.
موسویان، سیدعباس و شیرمردی، حسین (1390)، شناسایی، طبقه‌بندی و اولویت‌بندی ریسک‌های اوراق بهادار مضاربه باتأکیدبر فقه امامیه با رویکرد مدل‌سازی تصمیم‌گیری چندمعیاره، دوفصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی، ش 5.
موسویان، سیدعباس (1389)، اوراق سلف؛ ابزاری مناسب برای تأمین مالی پروژه‌های بالادستی بخش مسکن، فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش 39: 116 ـ 89.
میثمی، حسین و ندری، کامران (1394)، عملیات بازار باز با اوراق بهادار دولت و بانک مرکزی، فصلنامه تحقیقات مالی اسلامی، ش 9، 154 ـ 119.
دیدگاه شما